Mobbing w miejscu pracy - jak go rozpoznać i jak się bronić?

Wstęp

Mobbing w miejscu pracy to zjawisko, które dotyka wielu pracowników w Polsce. Według badań, nawet 17% zatrudnionych doświadczyło w swojej karierze zachowań noszących znamiona mobbingu. Problem ten nie tylko wpływa negatywnie na zdrowie psychiczne i fizyczne ofiar, ale także obniża ich efektywność i satysfakcję z pracy. W niniejszym artykule przedstawimy, czym jest mobbing w świetle polskiego prawa, jak go rozpoznać oraz jakie kroki prawne może podjąć osoba mobbingowana.

Definicja mobbingu w polskim prawie

Zgodnie z art. 94³ § 2 Kodeksu pracy, mobbing oznacza:

"działania lub zachowania dotyczące pracownika lub skierowane przeciwko pracownikowi, polegające na uporczywym i długotrwałym nękaniu lub zastraszaniu pracownika, wywołujące u niego zaniżoną ocenę przydatności zawodowej, powodujące lub mające na celu poniżenie lub ośmieszenie pracownika, izolowanie go lub wyeliminowanie z zespołu współpracowników."

Z definicji tej wynika, że aby dane zachowanie mogło zostać uznane za mobbing, muszą zostać spełnione łącznie następujące przesłanki:

• Działania lub zachowania muszą dotyczyć pracownika lub być skierowane przeciwko niemu
• Muszą mieć charakter uporczywy i długotrwały
• Polegają na nękaniu lub zastraszaniu pracownika
• Wywołują u pracownika zaniżoną ocenę przydatności zawodowej
• Mają na celu lub powodują poniżenie, ośmieszenie, izolowanie lub wyeliminowanie pracownika z zespołu

Najczęstsze przejawy mobbingu

Mobbing może przybierać różne formy. Oto najczęstsze przejawy tego zjawiska:

1. Działania godzące w wizerunek zawodowy

• Nieustanna krytyka pracy, niezależnie od jej faktycznej jakości
• Podważanie kompetencji zawodowych
• Przydzielanie zadań poniżej kwalifikacji
• Przydzielanie zadań niemożliwych do wykonania lub pozbawianie zadań
• Ukrywanie informacji niezbędnych do wykonywania pracy

2. Działania izolujące

• Uniemożliwianie wypowiadania się
• Ograniczanie kontaktu z innymi pracownikami
• Ignorowanie, traktowanie "jak powietrze"
• Przenoszenie na stanowisko z dala od współpracowników
• Wykluczanie z życia towarzyskiego firmy

3. Działania zastraszające

• Grożenie zwolnieniem
• Agresywne zachowania (krzyk, wyzwiska)
• Nękanie telefonami lub wiadomościami poza godzinami pracy
• Szantaż emocjonalny

4. Naruszanie godności osobistej

• Obraźliwe żarty i komentarze
• Wyśmiewanie cech osobistych, wyglądu, przekonań
• Rozpowszechnianie plotek i nieprawdziwych informacji
• Sugerowanie problemów psychicznych

Skutki mobbingu dla pracownika

Długotrwały mobbing może prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych i zawodowych:

• Skutki psychologiczne: stres, depresja, zaburzenia lękowe, zespół stresu pourazowego, utrata pewności siebie
• Skutki fizyczne: bezsenność, bóle głowy, problemy gastryczne, nadciśnienie, osłabienie odporności
• Skutki zawodowe: spadek wydajności, błędy w pracy, absencja, utrata motywacji, rezygnacja z pracy
• Skutki społeczne: izolacja, problemy w relacjach osobistych, wycofanie społeczne

Prawne środki ochrony przed mobbingiem

Polski Kodeks pracy nakłada na pracodawcę obowiązek przeciwdziałania mobbingowi (art. 94³ § 1). Pracownik, który doświadczył mobbingu, ma kilka możliwości działania:

1. Wewnętrzne procedury antymobbingowe

Wiele firm posiada wewnętrzne procedury zgłaszania i rozpatrywania przypadków mobbingu. Warto zapoznać się z polityką firmy w tym zakresie i skorzystać z tej drogi w pierwszej kolejności.

2. Rozwiązanie umowy o pracę

Pracownik, który doświadczył mobbingu, może rozwiązać umowę o pracę i dochodzić od pracodawcy odszkodowania (art. 94³ § 4 Kodeksu pracy). Odszkodowanie takie nie może być niższe od minimalnego wynagrodzenia za pracę.

Aby skorzystać z tej drogi, pracownik powinien:

• Złożyć oświadczenie o rozwiązaniu umowy o pracę
• Wskazać mobbing jako przyczynę rozwiązania umowy
• Złożyć pozew o odszkodowanie w sądzie pracy

3. Zadośćuczynienie za rozstrój zdrowia

Jeśli mobbing spowodował rozstrój zdrowia, pracownik może dochodzić od pracodawcy odpowiedniej sumy tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę (art. 94³ § 3 Kodeksu pracy).

W takim przypadku pracownik powinien udowodnić:

• Fakt występowania mobbingu
• Rozstrój zdrowia (najlepiej poparty dokumentacją medyczną)
• Związek przyczynowy między mobbingiem a rozstrojem zdrowia

4. Skarga do Państwowej Inspekcji Pracy

Pracownik może złożyć skargę do Państwowej Inspekcji Pracy, która ma uprawnienia do przeprowadzenia kontroli u pracodawcy i nałożenia na niego kar w przypadku stwierdzenia nieprawidłowości.

5. Odpowiedzialność karna

W niektórych przypadkach działania mobbingowe mogą wyczerpywać znamiona przestępstw, takich jak zniesławienie (art. 212 Kodeksu karnego), zniewaga (art. 216 KK), groźba karalna (art. 190 KK) czy naruszenie nietykalności cielesnej (art. 217 KK). W takich sytuacjach możliwe jest złożenie zawiadomienia o podejrzeniu popełnienia przestępstwa.

Dowodzenie mobbingu

Jednym z największych wyzwań w sprawach o mobbing jest udowodnienie, że dane zachowania faktycznie miały miejsce. Zgodnie z art. 6 Kodeksu cywilnego, ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z faktu tego wywodzi skutki prawne. Oznacza to, że to pracownik musi udowodnić, że padł ofiarą mobbingu.

Do najważniejszych środków dowodowych należą:

• Dokumentacja - e-maile, wiadomości tekstowe, notatki służbowe, korespondencja wewnętrzna
• Świadkowie - zeznania współpracowników, którzy byli świadkami mobbingu
• Dokumentacja medyczna - zaświadczenia od lekarzy, psychologów, psychiatrów potwierdzające problemy zdrowotne związane z mobbingiem
• Nagrania - w niektórych przypadkach dopuszczalne, choć ich legalność może być kwestionowana
• Dziennik zdarzeń - systematycznie prowadzone zapiski dotyczące incydentów mobbingowych

Przykładowy przypadek z orzecznictwa

W wyroku z dnia 17 stycznia 2017 r. (I PK 56/16) Sąd Najwyższy orzekł, że:

"Dla uznania określonego zachowania za mobbing nie jest wymagane stwierdzenie po stronie prześladowcy działania ukierunkowanego na osiągnięcie celu (zamiaru), wystarcza, że pracownik był obiektem oddziaływania, które według obiektywnej miary może być ocenione za wywołujące jeden ze skutków wymienionych w art. 94³ § 2 k.p."

Oznacza to, że nie jest konieczne udowodnienie, że osoba stosująca mobbing działała z zamiarem dręczenia pracownika. Wystarczy, że obiektywnie jej zachowanie mogło wywołać u pracownika zaniżoną ocenę przydatności zawodowej, poniżenie lub izolację.

Jak chronić się przed mobbingiem?

Oprócz kroków prawnych, warto podjąć działania profilaktyczne i ochronne:

1. Zbieraj dowody - prowadź dziennik incydentów, zachowuj wiadomości, e-maile
2. Szukaj wsparcia - porozmawiaj z zaufanymi współpracownikami, przyjaciółmi, rodziną
3. Korzystaj z pomocy specjalistów - psycholog, terapeuta, prawnik
4. Zgłoś problem - poinformuj przełożonego, dział HR lub inną odpowiednią osobę w organizacji
5. Dbaj o zdrowie - stres związany z mobbingiem może mieć poważne konsekwencje zdrowotne, dlatego ważne jest, aby zadbać o swoje zdrowie fizyczne i psychiczne

Podsumowanie

Mobbing jest poważnym problemem, który może mieć destrukcyjny wpływ na zdrowie i życie zawodowe pracownika. Polskie prawo zapewnia środki ochrony przed tym zjawiskiem, ale skuteczne dochodzenie swoich praw wymaga odpowiedniego przygotowania i dokumentacji.

Jeśli doświadczasz mobbingu, pamiętaj, że nie jesteś sam. Istnieją instytucje i organizacje oferujące wsparcie prawne i psychologiczne dla ofiar mobbingu. Nie zwlekaj z podjęciem działań - długotrwały mobbing może prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych.